„Oceny są ważne, ale nie są najważniejsze” – wielu rodziców zgodzi się z tym stwierdzeniem, zapewniając, że to dziecko, a nie stopnie na świadectwie, jest na pierwszym miejscu. A jednak ile razy zdarzyło Ci się zapytać, ile punktów zabrakło do czwórki, albo porównać wyniki z ocenami innych rówieśników? I to wszechobecne „stać Cię na więcej”… Jak naprawdę reagować na oceny w szkole, aby wspierać rozwój dziecka, a nie podsycać stres? Oto kilka praktycznych wskazówek.
Oceny w szkole a proces nauki
Nauczyciele często powtarzali, że ocena świadczy o tym, w jakim stopniu dziecko przyswoiło wiedzę, i wielu z nas do tej pory wierzy w ten pogląd – sami w końcu kiedyś byliśmy uczniami. Jednak czy jest to słuszne stwierdzenie? Nie do końca. Ocena to tylko pewna część procesu, na który składają się m.in. indywidualne zdolności, wysiłek, dobrostan psychiczny, relacje z nauczycielem, motywacja, organizacja czasu nauki czy wymagania ze strony rodziców.
Spójrzmy na model edukacji w Finlandii. W tym kraju oceny w pierwszych latach szkoły podobnie, jak w Polsce są opisowe i uczeń wie, jakie są mocne lub słabe strony. Starsze dzieci, będące dopiero w VI klasie mogą mieć przydzielane oceny liczbowe. Co więc wyróżnia Finlandię na tle innych krajów? Przede wszystkim złe oceny stanowią sugestię dla ucznia, co należy poprawić. Nie stawia się ich też w formie kary, co często ma miejsce w naszym systemie nauczania. Ponadto fińska szkoła traktuje każde dziecko równo, aby uniknąć rywalizacji i nierówności między uczniami. To sprawia, że są one mniej obciążone presją i stresem.
Znając ten przykład, należy więc spojrzeć na ocenianie naszych pociech z szerszej perspektywy. Dobre oceny są powodem do dumy, lecz mogą za nimi stać stres, lęki i zmęczenie. Z kolei słabsze stopnie nie zawsze wynikają z lenistwa – dziecko może po prostu potrzebować więcej wsparcia, uwagi lub odpowiedniego pokierowania.
Reakcje rodziców na oceny w szkole – najczęstsze błędy
Reakcja rodzica na oceny szkolne wpływa na motywację dziecka, jego poczucie własnej wartości oraz wiarę we własną sprawczość. Niestety wielu rodziców popełnia błędy, które mogą zniechęcać dzieci do dalszej pracy. Oto najczęstsze z nich:
- karanie za złe oceny,
- porównywanie z innymi,
- ignorowanie wysiłku dziecka,
- skupianie się wyłącznie na wynikach,
- stawianie nierealistycznych oczekiwań,
- brak wsparcia i zrozumienia w przypadku słabszych ocen.
Każde dziecko uczy się inaczej, co sprawia, że sukcesy szkolne mogą wyglądać różnie. Dla jednego ucznia ocena dostateczna może być efektem ciężkiej pracy, podczas gdy inny zadowoli się tylko oceną bardzo dobrą. Ważną rolę odgrywa tu też rodzic – powinien on wspierać swoją pociechę w procesie nauki, niezależnie od wyników. To sprawi, że będzie można uniknąć tych błędów, a dziecko poczuje się zaopiekowane.
Czy chwalić dziecko za oceny w szkole?
Pierwszą reakcją na dobre oceny w szkole jest pochwała dziecka za jego osiągnięcie. Czy to dobry sposób motywacji? I tak i nie. Dobra pochwała to taka, która skupia się m.in. na pracy dziecka, którą włożyło ono w finalny rezultat. Oto przykład: „Brawo, bardzo dobrze poradziłeś sobie na sprawdzianie z historii! Widziałam, jak dużo pracy włożyłeś w przygotowania – to naprawdę przyniosło efekty!”
Tego typu pochwała zwiększa u dziecka pewność siebie, mobilizuje do działania i pomaga mu zrozumieć, że sukces zależy od zaangażowania, a nie tylko od końcowego wyniku.
A oto przykład złej pochwały: „Bardzo się cieszę, że dostałaś 5 z tej kartkówki. To następnym razem przynieś 6”. Taka pochwała pokazuje tylko skupienie rodzica na wyniku. Co więcej, wzmacnia w dziecku przekonanie, że nie jest wystarczające i że zawsze mogło zrobić coś lepiej. Oprócz tego zacznie ono odczuwać, iż jego wysiłki nie są doceniane, a jedynym celem jest najlepszy stopnień.
Jak rozmawiać z dzieckiem o ocenach w szkole?
Reakcja rodzica na szkolne oceny nie powinna sprowadzać się wyłącznie do chwalenia lub zachęcania do poprawy wyników. Również pytania w stylu „jak było w szkole?” często okazują się mało efektywne, gdyż dziecko zazwyczaj odpowiada zdawkowo, ograniczając się do „fajnie”, „ok” lub „dobrze”, bez wchodzenia w szczegóły.
Dobrym sposobem jest zapytać dziecko o to, co najfajniejszego mu się przytrafiło, lub jakie miał dzisiaj największe wyzwanie. W przypadku ocen można go zapytać, jak się czuje z tą oceną i czy jest z niej zadowolone, co według niego poszło dobrze, a co mógłby poprawić następnym razem.
Są to przykłady pytań otwartych, które pozwalają dziecku na refleksję i podzielenie się swoimi przemyśleniami i spostrzeżeniami. Rodzic, zadając je, powinien stwarzać przy tym przyjazną atmosferę, być nastawionym na słuchanie i okazanie dziecku wsparcia.
Jak pomóc dziecku poprawić oceny?
W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem dla rodzica jest zachowanie spokoju. Krytykowanie, podnoszenie głosu czy karanie dziecka nie przyniosą oczekiwanych rezultatów – wręcz przeciwnie, mogą pogłębić problem, obniżając jego poczucie własnej wartości i motywację do poprawy ocen.
Zamiast tego postaw na otwartą rozmowę, wspieraj go w systematycznej nauce, pomóż mu w zrozumieniu materiału lub zapisz go na korepetycje. Jeśli zajdzie taka potrzeba, skontaktuj się z nauczycielem, aby dowiedzieć się, jak dziecko radzi sobie na lekcjach, jaki ma kontakt z rówieśnikami oraz nad czym należy z nim popracować.
Bibliografia:
- Kłosiński B., 7 potwierdzonych naukowo sposobów na zmotywowanie dziecka do nauki, Portal Jak się uczyć, https://jaksieuczyc.pl/7-potwierdzonych-naukowo-sposobow-na-zmotywowanie-dziecka-do-nauki/
- Portal GoWork, Jak wygląda system szkolnictwa w Finlandii?, 2021, https://policealna.gowork.pl/blog/system-szkolnictwa-w-finlandii-etapy-rok-szkolny-system-oceniania/
